Przepisy ogólne
Tyczące się wykonania powinności od włościan Dworowi nakazanych w Dobrach Osiek na donację JW Generał Intendentowi Czynnej Armii 4-ej Klassy Bazylemu Pogodin przeznaczonych
Dla ustalenia porządku w odbywaniu przez Włościan powinności Dworowi przynależnych, i dla ochronienia tychże Włościan do wydarzyć się mogących na stronę ich uciążliwości, obecnej szczegółowej tradycji tychże Dóbr na rzecz JW Generał Intendenta Czynnej Armii 4-ej Klasy Bazylego Pogodin, jako Najmiłościwiej Dekretem Najjaśniejszego Pana obdarowanego, na fundamencie przepisów Ekonomiczno-Skarbowych, i trwających w tych Dobrach zwyczajów, wynika potrzeba do odbywania powinności włościańskich następujące wskazać zasady:
§ 1.
Jakie poszczególne powinności od włościan Dworowi przynależą wskazują Tabele prestacyjne na każdą wieś ułożone, przynoszące wiadomości tak o ilości dni, w naturze odbyć się winny, jako też o wysokości opłacać się mającego czynszu, tudzież uiszczenia osepów i danin.
§ 2.
Pańszczyzna stała tygodniowa ma być regularnie co tydzień odrabiana, piesza ludźmi do pracy zdolnemi, ciągła zaś z należytym sprzężajem włościanin za pańszczyzną do robót dworskich użyty, letnią porą winien od wschodu do zachodu słońca, zimową porą zaś od świtu do zmierzchu pracować, wszelka robota ma być z największa usilnością wykonaną, gdyż wszelkie niedokładności w dniu następnym wyprostowane być by musiały. Przy każdej robocie zostawia się włościanom odpoczynku dla przyżywienia siebie i inwentarzy, a mianowicie w porze letniej, kiedy dni dłuższe na śniadanie i podwieczorek po godzinie jednej, na południe po godzin dwie, w zimie zaś w porze południowej tylko po godzinie jednej.
§ 3.
Ponieważ w Dobrach tych, pańszczyzny ciągłej Tabelami prestacyjnymi nie ma oznaczonej, zatem zwyczaj dotychczasowy odbywania robocizny sprzężajem za dwa dni piesze dzień jeden i nadal utrzymuje się bez żadnej zmiany.
§ 4.
Przy młóceniu zboża utrzymuje się dotychczasowy zwyczaj w tych Dobrach praktykowany, że za dzień pieszy winien jest włościanin wymłócić oziminy snopów więzi Dworskiej 30. Jarzyny zaś snopów 40, i omłócone zboże zwiać lekkim wiatrem, wyczyścić i do spichlerza ze stodoły zwieźć.
§ 5.
Przy zwózce drzewa z lasu, umiarkowanie pańszczyzny zostawia się miejscowemu zwyczajowi, w miarę odległości miejsca i zmitrężenia czasu zwykle jednak do zwózki sążnia jednego, sto osiem stóp kubicznych mającego fur dwie użyć należy.
§ 6.
Czynsze w gotowiźnie pod jakiemi bądź nazwami, wedle Tabeli prestacyjnej Dworowi przynależne regularnie w dzień św. Marcina, czyli w dniu 11-tym listopada każdego roku włościanie są obowiązani opłacać, również osepy w dobrym i czystym ziarnie na miarę sprawiedliwą oddawać, i wszelkie daniny w dobrym gatunku uiszczać.
§ 7.
Wszelkie podatki skarbowe i składki do Kas Obwodowych, i tudzież dziesięciny duchowne wedle układów, z gruntów i dymów wiejskich włościanie obowiązani są opłacać. Za wszelkie grunta folwarczne, karczmy, młyny tudzież puste osady po włościańskie w użytku Dworu zostające JW. Obdarowany opłacać winien w takim celu przy tradycji obecnej wykazano szczegółowo, ile i jakiego rodzaju podatków przykładać do gromad jest w obowiązku, miejscowych powinnością będzie, o takowe w przypisanie upomnieć się. Tym więc sposobem zebrane należności przez pośrednictwo Sołtysów Wiejskich i wybranych starszyzny z gromad do miejsc i Kas oznaczonych należy jak najregularniej nosić kwity z uiszczenia się uzyskiwać.
§ 8.
Sołtysi wiejscy wolni są od odbywania pańszczyzny w naturze tudzież od dawania osepów i danin za takowe jednak według Tabeli prestacyjnej po cenach anszlagowych winni są Dworowi opłacać należność pieniężną w gotowiźnie, o tyle o ile nie zostały potrącone z należności renumeracyjnej dla nich przyznanej.
§ 9.
Załatwienie robót w gospodarstwie folwarcznym uskuteczniać się winno w ten sposób:
Powszechny jednak zwyczaj ustalił się rachuje się za jeden dzień sprzężajny
a/ Wyoranie morga gospodarskiego trzymającego 200 prętów kwadratowych rachuje się na pręt 7½ a 20 prętów wszerz a 10 prętów wzdłuż pola. –
b/ Zradlenie 300 prętów kwadratowych gospodarskich. –
c/ Uwłóczenie 400 prętów kwadratowych. –
d/ Wyoranie bruzd na 5 lub 6 morgów gospodarskich, gdzie zagony 4-6 skibowe orzą się, a gdzie szersze skiby na 8 morgach gospodarskich. –
e/ Wywóz gnoju rachuje się od 40 do 50 fur gospodarskich na morgę 300 prętów, ile takich fur na dzień można zwieść zależy to od odległości pól. –
f/ Na furę parokonną do zwózki zboża z pola rachuje się od 2½ do 4 mendli oziminy a 4 do 6 mendli jarzyny – w mendlu jest snopów 15, ile fura na dzień obrócić może zależy od odległości pól.
g/ Na furę parokonną siana rachuje się od 5 do 6 stóg w miarę dobrania sprzężaju i takich fur przez dzień zwieźć można od 4 do 8 w miarę odległości. –
h/ Na furę do wywózki zboża na targ rachuje się żyta, pszenicy lub grochu po 4-5 korcy, jęczmienia, owsa lub gryki po 5 do 6 korcy – na dzień rachuje się trzy mile z powrotem, lecz koszta transportu drogowe, mostowe, przewozowe, grobelne, targowe itp. do właściciela zboża należą. Włościanie ponosić ich nie są obowiązani. –
i/ Do zwózki drzewa na furę parokonną rachuje się 2/3 części sążnia 108 stóp kubicznych trzymającego przy odległości ½ mili trzy przewózki na dzień; przy odległości 1½ mili dwa przywiezienia, a przy odległości 2−3 mili jedno przywiezienie; na 4 mile 1½ dnia, na 6 mil – dwa dni pańszczyzny przyjmowane być zwykła. –
k/ Wywóz zboża do siewu liczy się na korcy 10 – pół dnia robocizny. –
§ 10.
W robotach ręcznych, czyli pieszych rachuje się –
a/ Do rozrzucania mierzwy na morgę 300 prętów kwadratowych mający, jeden człowiek. –
b/ Do wykopania przegonów, rowów, bruzd na każde 2 morgi 300 pręt – jeden człowiek. –
c/ Siew na dzień jeden 8 korcy oziminy lub 10 korcy jarzyny. –
d/ Koszenie na korcu wysianej oziminy a 1½ korca jarzyny a na pół morga łąki − jeden człowiek. –
e/ Żęcie jarzyny i oziminy w połowie tego co przy koszenia na dzień jeden. –
f/ Grabienie na trzy dni koszenia, liczy się dwa dni grabienia. –
g/ Do wiązania i mendlowania liczy się w proporcji 6 grabienia – jeden człowiek. –
h/ Do nakładania zboża na wozy rachuje się 1 człowiek prócz powożącego do 4 wozów. –
i/ Do składania zboża w stodole na 20 wozów 5 ludzi. –
k/ Do nakładania siana na wóz i zdejmowania w stodołach tych się rachuje, ile do zboża. –
l/ Do skopania morgi gospodarskiego ugoru – 12 ludzi. –
m/ Do wypielenia morgi ogrodu 9 ludzi a do wykopania warzywa na morgę 12 ludzi. –
n/ Do wymycia i ostrzyżenia 10 owiec – jeden człowiek. –
§ 11.
Rozdrobnienie osad Tabelą wyszczególnionych lub dzielenie się rozcząstkowanemi osadami włościanom jest wzbronione – w ten więc sposób w mocy będący regulamin poprawić należy z poszanowaniem ostatniego paragrafu.
§ 12.
Oprócz powinności w Tabeli prestacyjnej umieszczonych prawem i przepisami policyjnymi objętych – włościanie pod żadnym pozorem daremnych posług, ani też do najmu przymuszonego przez Dwór dowolnie ustanowionymi obowiązani nie są – Gdyby więc okazało się, że włościanie doznają jakich ze swego Dworu pokrzywdzeń, lub że robocizna wbrew niniejszym ustawom wymagana bywa – mają zażalenie swoje najpierwszej władzy Rządowej przedstawić a wszelkie ich uciążliwości najskrupulatniej rozpoznane i najściślejsza sprawiedliwość w drodze administracyjnej wymierzona im zostanie [pisownia oryginalna].
Działo się to na gruncie dóbr Osieka dnia 3/15 czerwca 1839 r.
Podpisy:
Sołtysów i starszyzny z poszczególnych wsi (krzyżyki)
Stanisława Kiersza – Wójta gminy Osiek (–)
Generała W. Pogodina (–)
Kazimierza Sadkowskiego – Komisarza Ekonomicznego del. przez KRPiS (–)
